(Bu yazı 18 Mayıs tarihinde güncellenmiştir. Yazının medyadaki yankılarını burada bulabilirsiniz)

7 Haziran seçimlerinde HDP’nin yüzde 10 barajı ile imtihanı Türkiye siyasi tarihinin önemli bir dönüm noktası olacak. Bu yazıda 2011 yılından bu yana sonuçları kamuoyu ile paylaşılmış, toplam 350 binden fazla kişiyle gerçekleştirilmiş 91 anketten istatistiki modellerle edindiğimiz bulguları inceledik. Önceki anket analizlerinden farklı olarak ilk kez zaman içindeki değişimi yansıtan ve anket şirketlerinin yanlılığını da hesaba katan bir istatistiki yöntem kullandık. Bütün modellerimiz HDP’nin genel seçim barajının hemen üstünde ya da altında oy alacağını gösteriyor. Her iki ihtimalde de AKP anayasal çoğunluğa erişemezken, HDP’nin barajı aşması durumunda AKP’nin tek başına iktidar olamama ihtimali bulunuyor. Bu yüzden 7 Haziran’a kadar kalan sürede seçmenlerin HDP’ye yönelik tercihlerindeki en küçük oynamanın tarihi etkileri olacağını söylemek doğru olur.

Anketler ne kadar güvenilir?

17-25 Aralık sürecinde en fazla dikkat çeken ses kaydı, daha sonra “Alo Fatih” olarak adlandırılan telefon görüşmesiydi. Bu görüşmenin en can alıcı bölümünde Ciner Yayın Holding Yönetim Kurulu Başkan Vekili Fatih Saraç, dönemin Haber Türk Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Fatih Altaylı’dan gazetede yayınlanacak olan seçim anketlerinin sonuçlarında hükümetin tercihleri doğrultusunda “düzeltme” yapmasını istiyordu. Bu görüşme bir yandan anketlerin siyasi önemine dair önemli bir ipucu verirken, öte yandan anketlerin şeffaf, sistematik ve güvenilir bir şekilde yürütülmediğini ortaya koyuyordu.

7 Haziran 2015 seçimleri için yurt dışında oy verme işlemlerinin başladığı bugünlere kadar anket şirketlerinin güven tazeleyebildiğini söylemek zor. Sayısı her geçen gün artan anket şirketlerinin siyasi bağları, bazılarının maruz kaldığı siyasi baskılar, kamuoyu önündeki siyasi tartışmalarda kullandıkları üslup, ve genel olarak veri toplama, inceleme ve sunuş tarzları çok tartışılır oldu (bkz. 1 ve 2). Bütün bunlara rağmen anketler halen Türkiye’nin siyasi nabzını tutmanın, ve seçmen eğilimlerini etkilemenin en önemli yöntemlerinden biri. Haliyle kısa vadede verileri görmezden gelmektense ‘bu verilerden en sağlıklı, en doğru çıkarsamaları nasıl yapabiliriz’ sorusunu sormak daha doğru olur.

Meta analiz ve yanlılığı “sabit” tutmak

Bu yazıda 2011 seçimlerinden bugüne kadar sonuçları kamuoyu ile paylaşılmış toplam 91 anketin sonuçlarını istatistiki yöntemler ile derleyip, seçim sonuçlarına dair bir öngörüde bulunmak istiyoruz. Bildiğimiz kadarıyla Türkiye’de bu kapsamda ilk defa denenen bu girişimle kamuya açık bütün anket verilerinin istatistiki meta analizini yaparak tekil kurumların muhtemel manipülasyon etkilerini olabildiğince azaltmayı amaçlıyoruz. Bu meta analizin özelliği, veri seti her şirkete ait birden fazla anket sonucunu içerdiği için, istatistiki modelleme yaparken zaman içinde değişmeyen şirket yanlılığını sabit tutabilmesi. Ekonometri veya istatistik ile arası iyi olanlar, kullandığımız regresyon modelinin detaylarını ve verileri inceleyebilirler.

Partilerin oy oranları ve son dönemdeki değişimler

Aşağıdaki grafik son iki sene içinde yapılmış anket sonuçlarını toplu halde sunuyor. Her baloncuk yatay eksende belirtilen tarihte açıklanmış bir anket sonucunu göstermekte. Renkler partileri, baloncuğun alanı ise anketin örneklem büyüklüğünü temsil ediyor.

Anket Sonuçları

Anket şirketi sabit etkilerinden arındırılmış trendlere bakacak olursak AKP’nin 2013’den bu yana 5 puana yakın oy kaybettiği göze çarpıyor. MHP ve CHP oylarını nispeten artırırken son döneminin şüphesiz galibi özellikle cumhurbaşkanlığı seçiminden bu yana oylarını artıran HDP.

HDP barajı aşacak mı?

Bu soruyu cevaplamak üzere farklı istatistiki modelleri derlediğimiz anket sonuçlarına uygulayarak oy oranlarına dair tahminlerimizi aşağıdaki tabloda sunduk. Görülebileceği üzere, hangi istatistiki model ve ağırlıklandırma stratejisi kullanılırsa kullanılsın, sonuçlar HDP’nin yüzde 9,8-10 aralığında bir oy alacağına işaret ediyor. Yazının anlaşılırlığını muhafaza etmek ve yazının akışını bölmemek için modellerin özelliklerini metinden ayrı olarak burada paylaştık.

Oy Oranları Öngörüleri

Oy oranlarına dair öngörülerimizin yeni mecliste nasıl bir milletvekili dağılımına tekabül ettiğini bulmak için Çilek Ağacı grubunun seçim simülatörünü (18 Mayıs itibarıyle güncellenmiş hali), Demokrasi Denetçileri Derneği‘nin seçim simülatörünü ve Betam direktörü Seyfettin Gürsel‘in hesaplamalarını kullandık. HDP barajı geçemediği takdirde AKP tek başına iktidar olabilecek sayıda milletvekilliğine ulaşsa da anayasa değişiklikleri için gerekli olan 330 rakamına ulaşamıyor. Fakat HDP barajı ucundan da olsa geçerse, o zaman 55-61 arası milletvekili çıkararak AKP’nin tek başına iktidar olma şansını tehlikeye düşürüyor. Not düşmek gerekir ki d’hont yönteminde il bazındaki ufak oy değişimleri meclis sandalye dağılımını önemli bir şekilde etkileyebilir, o nedenle milletvekili dağılımındaki tahminleri ihtiyatla yorumlamak gerekiyor.

Milletvekili Dağılımı

Milletvekili Dağılımı

Milletvekili Dağılımı

Bu bulgular doğrultusunda, 7 Haziran’da seçmenlerin HDP’ye yönelik yaklaşımlarındaki en ufak değişikliğin bile ciddi sonuçlara yol açacağını söylemek gerekiyor. Özellikle kararsız seçmenler, ilk tercihi barajın altında kalabilecek başka partiler olan seçmenler, ya da HDP’nin barajın altında kalmasının olumsuz sonuçlarına karşı hareket etmek isteyen diğer büyük parti seçmenlerinden oluşan üç gruptan HDP’ye niceliğini hesaplayamadığımız bir kaymanın HDP’nin barajı aşıp aşamayacağını tayin edeceğini düşünüyoruz.

(*) Bu yazıyı hazırlarken veri kaynaklarına dair verdikleri ipuçları için Vikipedi Türkiye yazarlarına, seçim anketleri derlemesi ile bizim anket listesini doğrulamamızı mümkün kıldığı için Emrah Göker’e, belli oy oranlarının tekabül ettiği milletvekili dağılımını hesaplamamıza imkan verdiği için Çilek Ağacı grubuna teşekkürlerimizi borç biliriz.

(**) Yazıya dair sorular ve yorumlar için Onur Altındağ ile websayfası üzerinden irtibata geçebilirsiniz. Websayfasında bu çalışmanın dinamik görselli versiyonunu da bulabilirsiniz.

EK:

Anket verilerini nereden topladık?

Anket şirketlerini özellikle şeffaflık açısından eleştirip kendi incelememizde aynı hatalara düşmemek için veri kaynaklarımız ve analiz yöntemlerimize dair daha detaylı bilgi vermek isteriz. Kullandığımız verileri Vikipedi Türkiye’nin seçim anketlerine dair sayfasındaki tablosundan yola çıkarak derledik. Bu verileri Koç Üniversitesi’nden Emrah Göker’in hazırladığı anket sonuçları derlemesi ile karşılaştırıp doğruluklarını kontrol ettik, ve ilk veri tabanında bulunmayıp da burada bulunan anket sonuçlarını ekledik. Anket verilerine toplu halde buradan ulaşabilirsiniz.

Anketlerin meta analizini yapan diğer girişimler

Geçmiş anket sonuçlarını bir araya getirip seçim tahmininde bulunan ilk araştırmacılar değiliz. Bizden önce Ali Saydam Yeni Şafak Gazetesi’nde en güncel son 11 anketin, Koç Üniversite’sinden Emrah Göker de 2015 yılında yapılan 44 anketin ortalamasını alarak seçim sonuçlarına dair çıkarsamalarda bulundu. Okumakta olduğunuz incelemenin diğerlerinden farkı 2011 seçimlerinden beri yayınlanan toplam 91 anket sonucunu kapsaması yanında zaman trendi, örneklem büyüklükleri ve anket sirketlerinin yanlılığını hesaba katan bir istatistiki yöntem kullanması.

İstatistik modellerinin seçimlerin güvenilirliğine ne gibi katkıları var?

Türkiye’de temsili demokrasinin en önemli faaliyeti olan seçimlerin anketlerden oy sayım işlemine kadar her boyutu şaibe yüklü bir güvensizlik bulutu altında sürdürülüyor. Oy ve Ötesi ve Gurbetin Oyları gibi girişimler bu şaibeli durumun oy verme ve sayım işlemlerini gözetlemeye odaklanırken, son dönemlerde istatistik modellerine hakim araştırmacılar da kendi imkanları çerçevesinde katkıda bulunmaya çalışıyor. Bu konuda son dönemin en kayda değer teşebbüslerinden biri Stockholm Üniversitesinden Erik Meyersson’un Ankara’daki yerel seçim sonuçlarında hile olup olmadığına dair yaptığı inceleme.

Bizim incelememizde kullanılan istatistiki modellerin ne gibi avantajları var?

Okumakta olduğunuz bu çalışma ile biz istatistiki modeller kullanarak hataya ve suistimale açık ve karmaşık yapılı anketlerden olabildiğince güvenilir çıkarsamalar yapmaya çalışıyoruz. Sabit etki modelleri sayesinde anketlerde çıkan oy oranlarını anket şirketlerinin kendilerine özgü örnekleme yöntemlerdeki farklılıklardan arındırıp zaman içindeki değişimleri kontrol edebiliyor, anketleri örneklem büyüklüklerine göre de ağırlıklandırıyoruz. Sonrasında anket sonuçlarının zaman içindeki değişim eğilimlerini 2011 milletvekili seçimlerimdeki oy oranlarını baz alarak 2015 Mayıs ayı için tahmin ediyoruz.