Yoksul enflasyonu barınma ve gıda gibi temel ihtiyaçlardaki fiyat değişimlerine duyarlı. 2007’den bu yana devam eden konut, enerji ve gıdadaki fiyat artışları kentte yaşayan en yoksul kesimin alım gücünü eritiyor. Uzun vadede enflasyon kent yoksulluğunun yapısal bir belirleyicisi olmaya aday.

Yoksul ve zenginin enflasyonu neden farklı?

TÜİK tarafından her ay açıklanan tüketici fiyat endeksi temsili hane, başka bir deyişle ortalama bir ailenin tükettiği mal ve hizmet sepetini baz almakta. Her ailenin harcama yaptığı mal ve hizmet kalemleri farklı olduğundan enflasyon oranı da her aile için değişkenlik gösteriyor.

Örneğin, aşağıdaki grafik 2013 yılı için kentte yasayan en zengin ve en yoksul yüzde 20’lik tüketim gruplarının harcamalarını karşılaştırıyor. Barınma ve gıda gibi temel ihtiyaçlar yoksul hane bütçesinin büyük bir bölümünü oluşturduğu için yoksul enflasyonu bu kalemlerdeki değişimlerden özellikle etkileniyor. Tüketim kalemlerinin zengin hane bütçesindeki dağılımı daha orantılı çünkü ulaştırma, eğitim, kültür ve eğlence gibi lüks tüketimin payı daha yüksek.

Yoksul enflasyonu 2007’den bu yana daha yüksek

Türkiye’de 2002’den bu yana düşme eğiliminde olan enflasyon, küresel olarak yaşanan enerji ve gıda fiyat artışları nedeniyle 2007-2013 yılları arasında yatay bir çizgide seyretti. Alttaki grafik yoksul hane bütçesinde büyük yer tutan bu harcama kalemlerini genel fiyat endeksi ve diğer harcama kalemleriyle karşılaştırıyor.

2007’den bu yana devam eden konut, enerji ve gıdadaki fiyat artışları kentte yaşayan en yoksul ve en zengin arasındaki enflasyon farkını açtı. 2002 yılı baz alınarak en yoksul ve en zengin hanehalkı tüketim grupları için hesaplanan fiyat endeksleri 2007’den bu yana yoksul enflasyonu aleyhine yaşanan ayrışmayı çok net gösteriyor. Bu hesaplamaya göre 2008-2013 arası yıllık enflasyon oranı kent nüfusunun en yoksul yüzde 20’lik diliminde yer alan aileler için ortalama yüzde 9 iken en zengin yüzde 20’dekiler için yüzde 7.9 olarak gerçekleşti.

Reel Harcamalar 2002-2013

Enflasyonun en öncelikli etkisi hanehalkının alım gücünü azaltması. Enflasyonun maliyeti 2007’den bu yana yoksul aileler için çok daha yüksek. Yoksul aleyhine ortaya çıkan enflasyon farkının zengin ve yoksul arasındaki reel tüketim farkını ne kadar etkilediğini cevaplamak zor olsa da etkinin olumsuz olduğu kesin. Aşağıda 2002 yılı YTL cinsinden hane başına düşen aylık ortalama reel tüketimi yüzde 20’lik harcama grupları için hesapladım. Böylece her grubun enflasyondan arındırılmış (reel) tüketim harcamalarını karşılaştırmak mümkün. En zengin ve en fakir arasında ki reel tüketim farkı seviye olarak artıyor. Enflasyon uzun vadede yoksulun alım gücünü eritmeye devam ederse, kent yoksulluğunun yapısal bir belirleyicisi olmaya aday.

Not: Bu yazı Bahçeşehir Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) direktörü Seyfettin Gürsel ile 2010 yılında yazdığım bir araştırma notunun güncellenmiş ve genişletilmiş bir devamı. Grafikleri etiketlere tıklayarak etkileşimli olarak inceleyebilirsiniz. Metin düzenlemesi ve motivasyon için Bert Azizoğlu‘a çok teşekkürler.Tablolara ait verilerin tümü TÜİK’den alınmıştır. Ham veri ve Stata kodunu buradan indirebilirsiniz.